Bielsko (niem. Bielitz, czes. Bílsko) - do 1950 roku było samodzielnym miastem na Śląsku Cieszyńskim. Od 1951 roku Bielsko zostało połączone z Białą Krakowską, która stanowi dziś wschodnią część miasta Bielska-Białej. Oba miasta dotąd były rozdzielone rzeką Białą. Historia obu miast jest niezwykle ciekawa...
Historia Bielska
O powstaniu Bielska można dowiedzieć się z wielu legend. Gustaw Morcinek spisał legendę, która mówiła, iż w miejscu dzisiejszego Zamku Sułkowskich niegdyś przebywali zbójnicy, którzy napadali na kupców i handlowców bursztynu zmierzających w stronę Bałtyku. Dopiero za czasów Bolesława Śmiałego zamek zbójnicki został zdobyty przez sąsiadów. Od tamtego czasu o miejscu tym, zwanym po łacinie „bilis” zapomniano. Dopiero książę cieszyński Kazimierz, podczas polowania odkrył je na nowo i rozkazał wybudować tam książęcy zamek, a na jednej ze ścian wymalować postać herszta-rozbójnika.
Nazwa miasta Bielska pochodzi od grodu, który powstał nad Białką, tzw. „bielski gród”. Miasto, które otaczało gród nazywało się Bielsk – później zostało przekształcone na Bielsko (pierwsze informacje o tym mieście pochodzą z 1312 roku kiedy to cieszyńsko – oświęcimski książę Mieczysław III oddał mieszczanom bielskim las położony między wsiami: Kamienica i Mikuszowice.
Pierwszym śladem osadnictwa na terenie dzisiejszego Bielska jest grodzisko z XII wieku, usytuowane w Starym Bielsku. Gród był osadą produkcyjną, o charakterze obronnym. Otoczony podwójnym wałem z fosą. Jego średnica wynosiła ok. 200 m, a powierzchnia 3,2 ha. Nie wiadomo do dzisiaj, jak należy łączyć tę osadę ze Starym Bielskiem i miastem Bielskiem. Grodzisko leżące na szlaku handlowym Kraków - Cieszyn mogło pełnić rolę warowni. Osada ta została doszczętnie zniszczona pożarem w 1400 r.
W sąsiedztwie grodziska powstała w II połowie XIV wieku wieś Stare Bielsko z kościołem pw. Świętego Stanisława.
Najstarsza osada właściwego Bielska to okolice starówki. Było to wzgórze stromo opadające w stronę wschodnią. Tam w XIII wieku dzięki staraniom księcia cieszyńskiego, Kazimierza powstał zamek. Z czasem wokół niego powstawała osada, która między XIII a XIV wiekiem uzyskała prawa miejskie.
Nie zachował się przywilej lokacyjny, stąd nie znamy dokładanej daty nadania praw miejskich. Pierwsza wzmianka o Bielsku pochodzi z 1312 r., kiedy to książę Mieszko cieszyński podarował swym bielszczanom las między Mikuszowicami, a Kamienicą.
W 1316 roku obywatele miasta otrzymali od księcia cieszyńskiego Kazimierza prawo do zakładania ogrodów oraz budowania chat mieszkalnych. Następna wzmianka pochodzi z 1424 roku, a dokładnie z dokumentu informującego o nadaniu Bielsku odnowionych praw miejskich, w którym pisano o murach, bramach, wałach oraz moście zwodzonym świadczącym o tym iż miasto było w tym czasie warowne. Właśnie w tym wieku miasto posiadało już fortyfikacje, kościół parafialny, a także samorząd. Granice miasta przebiegały wzdłuż ulic: Zamkowej, Orkana, Sobieskiego, Schodowej, a chronił go system zamkowych fortyfikacji.
W 1440 roku na prośbę wójta książęta Władysław i Przemysław II cieszyński przyznali miastu prawo składu soli. Wacław III Adam przekazał Bielsko razem z kilkoma wsiami Kasprowi Wilczkowi z Dobrej. Niezadowolony z tej transakcji był syn Wacława, Fryderyk Kazimierz. Pod wpływem tego ostatniego Wacław Adam usunął Wilczka z jego dóbr, po czym przekazał je synowi. W 1565 roku Fryderyk Kazimierz, władający dotychczas Frysztatem i Frydkiem, przeniósł swoją siedzibę do Bielska. Fryderyk Kazimierz planował sprzedać Bielsko Jerzemu Fryderykowi Hohenzollernowi, jednak zmarł w 1571 roku przed dokonaniem transakcji.
W późniejszym czasie Bielsko otrzymywało wiele nowych przywilejów, np. pozwolenie na handel mięsem, wolny skład soli. Rzemiosło, tkactwo, rolnictwo to główne zawody ówczesnych mieszkańców. Powstawało wiele przedmieść, Przedmieście Żywieckie, Przedmieście Dolne oraz Górne.
Ważnym aspektem miasta Bielska była różnorodność religijna, która doprowadziła w końcu do starć pomiędzy katolikami, a protestantami. Pierwszym przykładem jest wojna trzydziestoletnia (1618-1648), zwycięska dla katolików - Habsburgów, przegrana przez protestantów. Przyczyniło się to jednak do ogromnych strat w ludności oraz w urbanistyce. Po tym zdarzeniu miasto trzeba było odbudowywać praktycznie na nowo.
W 1659 roku Bielsko strawił pożar; zniszczeniu uległy prawie wszystkie budynki łącznie z kościołem i ratuszem.
Od 1752 r. Bielsko miało nowego właściciela, blisko związany z Wiedniem - Aleksandra Józefa Sułkowskiego. Z przebudową miasta wzrastała liczba ludności, co równoznaczne było ze zwiększoną liczbą inwestycji budowlanych. Większość budynków była już murowana, ale architektura była skromna i powściągliwa. Dopiero czasy industrializacji przyniosły Bielsku najwspanialsze zabytki. W drugiej połowie XVIII wieku miasto było znanym składem sukna w Rzeczypospolitej.
Uprzemysłowienie miasta było możliwe dzięki wspaniałym warunkom do wyrobu tkanin. Szybko zaczęto budować nowe fabryki, a manufaktury odeszły w zapomnienie. Nastąpił najazd inwestorów, którzy budowali nowe mieszkania i fabryki, pięknie wkomponowujące się w charakter miasta. Mieszkańcy stali się burżuazją finansową. Stan rzeczy doprowadził do rozwinięcia intelektualnego i kulturalnego ośrodka miejskiego. Pierwsze fabryki budowano nad Białą, ze względu na napęd wodny. Dopiero w 1826 r. zastosowano maszynę parową.
Na początku XIX wieku wyróżniano trzy główne ośrodki: Stare Miasto, Dolne Przedmieście oraz Bielski Syjon, ewangelicki kwartał na zachód od Starego Miasta. XIX wiek to energiczny rozwój miasta. Bielsko zostało włączone do powstającej kolei żelaznej (1855 - bezpośrednie połączenie z Wiedniem). Podłączono go do państwowej sieci telegraficznej, uruchomiono gazownię w 1861 i rozpoczęto gazowe oświetlanie ulic, a w 1893 elektrowni; w 1895 r. założono elektryczną linię tramwajową (w tym czasie po Warszawie i Wiedniu jeździły tramwaje konne; linia istniała do 1971 roku). W 1883 pojawiły się pierwsze telefony, a rok później automatyczna centrala telefoniczna (pierwsza w Austrii).
Na początku XX wieku w Bielsku najliczniejszą grupę mieszkańców stanowili Niemcy, Żydzi to 15% mieszkańców. Polacy w 1910r. stanowili tylko 15% mieszkańców. Po zakończeniu I wojny światowej, Niemcy próbowali włączyć Bielsko do tzw. Niemieckiej Austrii. Nie udało im się to, ponieważ 17 września miasto zajęły wojska polskie. Na przełomie 1919, a 1920 r. Bielsko obsadziły wojska angielskie, w związku ze sporem Polski i Czechosłowacji o Śląsk Cieszyński. Miał odbyć się plebiscyt, ale wyszło inaczej i decyzją Rady Ambasadorów z lipca 1920 r. Bielsko przyłączono do odradzającej się Polski.
Niemcy w okresie międzywojennym stanowili nadal ponad połowę mieszkańców miasta. Jednak powoli wzrastały wpływy polskie. W roku 1930 pojawił się pierwszy od setek lat polski burmistrz. Żydzi stanowili ok. 20% mieszkańców. Taka mieszanka kulturowa uczyła jednak tolerancji i wzbogacała kulturę miasta.
W 1938 włączono w granice administracyjne miasta sąsiednie Aleksandrowice.
3 września 1939 r. do Bielska wstąpiły wojska III Rzeszy, wspierane przez mieszkańców narodowości niemieckiej. W październiku tego roku Bielsko i cały Śląsk Cieszyński włączono do III Rzeszy. W czasie wojny miasto tętniło życiem, a przemysł pracował na rzecz III Rzeszy.
W lutym 1945 r. do Bielska wkroczyła Armia Czerwona. Na terenie miast Bielska i Białej rozpoczęły działalność Narodowe Siły Zbrojne (Działalność Narodowych Sił Zbrojnych w Bielsku-Białej). Bielsko z wojny wyszło bez większych strat. Władzę przejęli komuniści. Niemcy albo uciekli, albo zostali wysiedleni. Miasto zamieszkiwali warszawiacy, Polacy z kresów wschodnich oraz Żydzi z całej Polski. W 1946 roku zakłady przemysłowe zostały upaństwowione.
Od 1951 roku wraz z Białą tworzy jedno miasto. Miasto Bielsko-Biała ma przydomek "Miasto Stu Przemysłów" ze względu na tak dużą różnorodność branż zakładów produkcyjnych. A niejako potwierdzeniem tego do dziś jest najmniejsze w Polsce bo wynoszące 6% bezrobocie. Do lat 1990 dominował przemysł włókienniczy, (drugi ośrodek po Łodzi), i przemysł elektrotechniczny.
Historia Białej
Pierwsza wzmianka o Białej pochodzi z 1564 roku, kiedy to jeszcze ta mała wieś składała się z 13 chat i była po nadzorem starostów lipnickich. Osada ta powstała na tzw. Kamieńcu. Dopiero na początku XVII wieku osada ta oddzieliła się od Lipnika i zaczęła samodzielnie się rozwijać. W połowie XVII wieku liczyła około 150 mieszkańców, dzięki czemu przerosła sąsiadujący Lipnik. Już wtedy większość mieszkańców była Polakami co pomagało w jej szybszym rozwoju. Mieszkańcy od początku istnienia osady zajmowali się włókiennictwem oraz tkactwem. Dzięki dekretom i przywilejom jakie osada uzyskiwała mogli swoje upodobania rozwijać i ulepszać. W 1723 roku Biała uzyskała prawa miejskie co jeszcze bardziej przyczyniło się do jej rozwoju. W 1757 r. Biała otrzymała od Augusta III Mocnego wielki przywilej miejski, na podstawie którego powstały pierwsze cechy rzemieślnicze, a w 1766 r. powstały pierwsze manufaktury. Osią urbanistyczną miasta stała się droga zwana Krakowską (dziś ul. 11 listopada) i dwa leżące przy niej rynki. Większość mieszkańców stanowili wówczas protestanci, którzy w 1730 i 1757 roku otrzymali przywileje wolności religijnej. W tym czasie bielscy rzemieślnicy otrzymali statuty cechowe. Miasto stało się silnym ośrodkiem sukienniczym, słynęło także z handlu. Biała zaznaczyła się w historii Polski epizodem w czasie trwania konfederacji barskiej, dzięki któremu została na okres 2 lat siedzibą naczelnej władzy konfederackiej. Przed pierwszym rozbiorem miasto uznawano za najsilniejszy ośrodek sukienniczy w Zachodniej Małopolsce. Po rozbiorze Biała znalazła się w granicach Austrii Zaczęli napływać Niemcy, którzy pomogli przeobrazić sukiennictwo w przemysł fabryczny. Po 1855 roku Białą ustanowiono siedzibą powiatu.
Najważniejszym okresem dla Białej były czasy industrializacji kiedy to przybyło wielu przedsiębiorców niemieckich i żydowskich. W związku z tym powstał konflikt narodowościowy separujący Niemców od Polaków.
Pod koniec XIX wieku rozpoczęli oni germanizację Białej przez nadanie ulicom nazw niemieckich oraz wprowadzaniu tego języka jako urzędowy. W tym samym czasie zaczęła napływać ludność żydowska, która w 1910 roku stanowiła już 15% mieszkańców miasta. W odzewie na te wydarzenia Polacy założyli Ruch Narodowościowy, który uzyskał poparcie całej ludności polskiej i pozwolił zwalczyć germanizację Niemców.
Po roku 1918 Biała weszła w skład województwa krakowskiego i zaczęła się bardzo szybko polonizować.Rok przed drugą wojną światową Polacy stanoili już 60% ludności miasta jednakże Żydzi i Niemcy cały czas rządzili życiem gospodarczym Białej.
W czasie II wojny światowej Biała została włączona do Bielska. W tym samym czasie na terenie Białej zaczęło powstawać wiele polskich organizacji podziemnych.
Miasto zostało wyzwolone przez wojska sowieckie w 1945 roku po bitwie z wojskami niemieckimi w Hałcnowie. Po wojnie władze krakowskie zatrzymały w swoim województwie Białą, do czasu jej połączenia z Bielskiem w 1951 roku.
Biała nie dorównała nigdy Bielsku swoją dynamiką. Poza tym była to część o wiele uboższa. Jednakże w czasie rozbiorów w porównaniu do swojego sąsiada panował w niej wyjątkowy spokój i ostoja.
Zdjęcia
