Po II wojnie światowej, zarówno w Bielsku czy Białej, jak i w całej Polsce pozostały jedynie ogromne zniszczenia materialnej kultury Żydowskiej. Dwie synagogi żydowskie, archiwum gminy żydowskiej oraz niezwykle cenna biblioteka, wszystko została spalone. Jedynym co ocalało to budynek przedwojennej Gminy Żydowskiej, (dzisiejszy gmach sądu) oraz cmentarz przy ulicy Cieszyńskiej wraz z domem przedpogrzebowym.
Choć wspomniana nekropolia przetrwała do dnia dzisiejszego, skutki działań wojennych były na nim widoczne. Skradziono bardzo wiele nagrobków oraz bardzo wiele miejsc zdewastowano. Najbardziej ucierpiał najstarszy sektor cmentarza F oraz Aleje Zasłużonych. Stamtąd skradziono między innymi pomnik zasłużonego architekta Karola Korna. Niestety do dnia dzisiejszego człowiek ten nie doczekał się godziwego nagrobka upamiętniającego jego osobę.
Początkowo w Bielsku i Białej funkcjonowały dwa odrębne cmentarze żydowskie. Do dnia dzisiejszego przetrwał tylko ten z Bielska - przy ulicy Cieszyńskiej. Cmentarz żydowski w Białej (w miejscu którego dzisiaj znajdują się zakłady sportowe) zlikwidowano w okresie powojennym. Część pochowanych zmarłych z Białej została ekshumowana i przeniesiona na obecny cmentarz w Bielsku, gdzie pochowani zostali w osobnym sektorze.
Pierwszy pochówek na cmentarzu żydowskim w Bielsku odbył się 31 lipca 1849 roku. Tą datę przyjąć więc można jako powstanie cmentarza. We wcześniejszym okresie, kiedy bielscy Żydzi nie mieli jeszcze swojego cmentarza, wozili swoich zmarłych do Cieszyna gdzie chowali ich na tamtejszym cmentarzu.
Teren cmentarza składa się z siedmiu sektorów oznaczonych kolejno literami alfabetu:
A- najmłodsza i najlepiej zachowana kwatera cmentarza, niewiele na niej zniszczonych czy też poprzewracanych nagrobków;
B- sektor użytkowany między końcem wieku XIX a początkiem (lata 20-te) wieku XX;
C- w dużym stopniu rozkradziony sektor, na którym znajdują się groby ludzi bardziej zamożnych, o czym świadczyć może wygląd oraz wielkość pozostałych nagrobków;
D- kwatera dziecięca - używana od początku istnienia cmentarza do wybuchu II wojny światowej. Chowane tu był dzieci do 13-tego roku życia. Niewielka liczba nagrobków, a wśród nich większość poniszczonych. Część ta jest wyjątkowo zaniedbana.
E- kwatera żołnierzy pochodzenia żydowskiego, którzy zginęli podczas walk w czasie I wojny światowej;
F- to najstarsza część cmentarza. Zachowało się tutaj jedynie około 5 % wszystkich nagrobków, które powstały w tym sektorze. Taki stan tej części cmentarza z pewnością związany jest z masą kradzieży ale również z erozją piaskowych nagrobków.
G- tutaj grzebano zwłoki, które ekshumowane były z cmentarza żydowskiego w Białej.
Po zakończeniu działań wojennych, w grudniu 1946 roku Komitet Organizacji Żydowskich Kongregacji Wyznaniowych w Polsce przekazał z z funduszu inwestycyjnego sporą kwotę na renowację bielskiego cmentarza.
W 1963 roku cmentarz przeszedł na własność Skarbu Państwa. W 1972 roku natomiast na mocy postanowienia Sądu rejonowego w Bielsku-Białej cmentarz żydowski przeszedł jako cmentarz komunalny pod Zarząd Miasta.
W 1983 roku cmentarz uznany został za zabytkowy co stało się przełomowym momentem w ratowaniu domu przedpogrzebowego oraz w renowacji zabytkowych nagrobków. Do 1990 roku za utrzymanie cmentarza w dobrym stanie odpowiedzialny był Leopold Klein. On angażował młodzież żydowską do prac, które na celu miały utrzymanie porządku na nekropoli.
Podobnie jak na innych cmentarzach, również tutaj nie brakuje urokliwej zieleni. Stare, wiekowe już drzewa nieustannie pilnują nagrobków. Pochylają się nad pomnikami zachwycając swoim nieprzemijającym pięknem. Na szczególną uwagę zasługuje sektor F gdzie wyraźnie widać, że korony drzew były odpowiednio formułowane, prawdopodobnie po to, aby podnieś walory estetyczne nekropoli.
Uwagę przyciągają również stare drzewa akacjowe, które oplecione pięknym bluszczem są niepodważalnie pięknym widokiem dla oczu. Jednak chyba do największych „zielonych” atrakcji cmentarza zaliczyć trzeba bluszcz pospolity oraz rzadki bluszcz kwitnący, który oplatając drzewa i nagrobki ściele się również na gruncie.
Zasłużone osoby pochowane na cmentarzu Żydowskim w Bielsku-Białej: Michael Berkowitz, Ignacy Goldmann, Karol Korn, Leon Kukla, Adolf Pollak, Salomon Pollak, Maksymilian Rosenmann, Dr Markus Steiner i inni.
Na nagrobkach cmentarza żydowskiego napisy wykute są głównie w języku hebrajskim.
Tekst został opracowany na podstawie książki Jacka Proszyka pt.: „Cmentarz Żydowski w Bielsku-Białej”.
Zdjęcia
