Każde miejsce pochówku naszych przodków chowa w sobie jakąś tajemnice, przedstawia jakąś historie, jest miejscem jakby odizolowanym od całej reszty w koło. Wchodząc na cmentarz zabytkowy, ma się wrażenie, że człowiek przeniósł się w czasie.
Również Bielsko-Biała może poszczycić się takimi właśnie miejscami. Jednym z zabytkowych cmentarzy na terenie naszego miasta jest Cmentarz Ewangelicki mieszczący się w Białej.
Najstarsze ewangelickie miejsce pochówku na obszarze Bielska i Białej, unikatowe zabytkowe nagrobki oraz niezwykły klimat tego miejsca. Chyba nie omylnie Ewa Janoszek oraz Monika Zmełty w swojej książce opisującej właśnie to miejsce nazywają cmentarz ukrytym.
Wiadomym jest, że do 1945 roku, większą część mieszkańców naszego miasta stanowiła ludność niemiecka. Dopiero po zakończeniu II wojny światowej większość z nich opuściła tutejsze rejony. W związku z tymi informacjami, nikogo nie powinien dziwić fakt, że na cmentarzu ewangelickim, na nagrobkach, znajdziemy głównie niemieckie nazwiska. Za datę niejako otwarcia cmentarza uznaje się 26 czerwca 1783 roku, kiedy to miało miejsce uroczyste poświęcenie nowego miejsca pochówku.
Może na tym cmentarzu żaden z was nie znajdzie znanego mu nazwiska, ale pamiętać należy, że nieznanego nam, teraz, natomiast naszym dziadkom i pradziadkom znanym z pewnością. Ludzie bowiem, którzy pochowani są na tym cmentarzu to osoby, które w przeszłości przysłużyły się do rozwoju naszego miasta i dzięki ich pracy kiedyś, dzisiaj nasze małe Bielsko-Biała coraz prężniej rozwija się pod względem gospodarczym. To oni w przeszłości otwierali tu pierwsze fabryki i zakłady dając nowe miejsca pracy również Polakom.
Pierwszą pochowaną na cmentarzu osobą była córka Jacoba Protznera. Pochowano ją jeszcze 5 dni przed oficjalnym poświęceniem cmentarza. Miała 15 dni. Kolejną pochowaną osobą był chłopak w wieku 12 lat. Jego pogrzeb odbył się dokładnie w dniu oficjalnego otwarcia cmentarza, dlatego też pochowano go z „pełnymi honorami”. Pierwsza dorosła osoba pochowana została 2 dni później, również z „pełnymi honorami”.
W 1783 roku, protesty katolików doprowadziły do tymczasowego zamknięcia cmentarza. Niedługo po tym, bo prawdopodobnie niecałe 3 lata, teren cmentarza otoczono murem. Do dnia dzisiejszego nie zmienił on swojego kształtu.
Dziś, położony praktycznie w samym centrum Bielska-Białej cmentarz, w pierwszej chwili uderza jakby zaniedbaniem. Wyrośnięte nad wyraz drzewa i krzewy, rozsiane samowolnie kwiatki oraz nigdy nie obumierające bluszcze dominują wśród kamiennych pomników. Tutaj znaleźć można najstarsze pomniki bielsko-bialskich cmentarzy. Na temat powstania niektórych można snuć jedynie domysły. Wiek powstanie innych określić można w jednej chwili. Wiekowe znanych bielskich kamieniarzy czy te troszkę młodsze pomniki bezimiennych autorów. Wszystkie one zachwycają powodując jakby przeniesienie w inną epokę.
Nie sposób ominąć trzech pomników znajdujących się w najstarszym, sektorze cmentarza. Każdy przedstawia klasyczny motyw urny umieszczonej na wysokim cokole. Jednak jeden z nich swoiście przyciąga uwagę. Może dlatego, że ogołocony z tablicy inskrypcyjnej, mocno zniszczony przez czas powoduje wrażenie jakby skrywanej tajemnicy.
Kolejne trudne do zlekceważenia miejsce, to punkt przy główniej niegdyś alei, gdzie znajdują się dwie kamienne rzeźby. To one właśnie należą do tych najstarszych bielsko-bialskich kamiennych pomników.
Zarówno w przeszłości jak i w dzisiejszych czasach, najpowszechniejszą formą upamiętnienia zmarłego jest tablica epitafijna. Również na ewangelickim miejscu pochówku, znajduje się wiele takich tablic. Zabrudzone, zniszczone przez czas, oplecione przez wiecznie zielone bluszcze są wspomnieniem pochowanych tam osób.
Nieodzownym elementem chrześcijańskich grobów są bez wątpienia krzyże. Kamienne, drewniane, żeliwne czy też wykute w skale. Wszystkie te duże i mniejsze, bardziej lub mniej zniszczone, na tych bardziej i mnie zamożnych grobach, stanowią bezimienną część pomników cmentarza. Najstarsze sięgają początków cmentarza, najmłodsze zaś powstawały w okresie ostatnich trzydziestu lat.
Po II wojnie światowej, chęć zniszczenia wszystkiego co związane z narodem niemieckim przeszła najśmielsze wyobrażenia. Ludzie niszczyli nagrobki cmentarne, zamazywali niemieckie napisy i nazwiska czy też skuwali je całymi fragmentami. Można pokusić się o stwierdzenie, że w okresie tym bielsko-bialski cmentarz ewangelicki nie ucierpiał w skali takiej jak inne miejsca pochówku Niemców. Tutaj bowiem zaprzestano na zamalowywaniu napisów i nazwisk, nie posuwając się do skuwania fragmentów nagrobków.
Głównym miernikiem tego, jaką wartość historyczną ma cmentarz jest to kto jest na nim pochowany. Na cmentarzu ewangelickim w Białej miejsce wiecznego spoczynku znaleźli zarówno wybitni mieszkańcy miasta, którzy przyczynili się do jego rozwoju, jak zwyczajni obywatele.
Oto kilka nazwisk osób pochowanych na cmentarzu Ewangelickim w białej:
Pongratz von Kuno- burmistrz Bielska;
Rudolf Theodor Seeliger - burmistrz Białej przez trzy kadencje;
Gülcher Oskar Jacob- działacz wielu organizacji w Bielsku oraz Białej;
Hentschel Carl Wilhelm- współzałożyciel Bielsko-Bialskiego Towarzystwa Upiększania Miasta, dyrektor szkoły ewangelickiej.
Kruppa Emil Adolf- członek zarządu gminy, działacz Miejskiej Kasy Oszczędnościowej;
Zipser Wilhelm Erich- burmistrz Lipnika, przewodniczący tamtejszej Rady Szkolnej, członek zarządu Związku Przemysłowców;
Opis cmentarza został napisany na podstawie książki Ewy Janoszek oraz Moniki Zmełty pt.: Cmentarz Ewangelicki w Białej”.
Zdjęcia
