Znajdujący się na placu przed kościołem ewangelickim w Bielsku-Białej pomnik Marcina Lutra jest jedynym tego typu w Polsce. Jego odsłonięcie miało miejsce 8 września 1900 roku, w momencie kiedy bielscy ewangelicy mieli za sobą 350 lat wyznania swej konfesji.
W okresie tych lat, bielscy luteranie stanowili „sól ziemi bielskiej” tworząc niemal całą społeczność miasta oraz jego najbliższych okolic. Byli to ludzie niezmiernie pracowici, żyjący według nakazów Biblii oraz swojego najważniejszego nauczyciela - dr Marcina Lutra. Odgrywali ogromną rolę w życiu gospodarczym miasta, ponieważ to właśnie do nich należała większość ówczesnych zakładów przemysłowych w mieście. Kreowali oni również politykę władz miejskich, ponieważ kolejne Rady Gminne obsadzane były właśnie prze ewangelików. A w roku odsłonięcia pomnika Lutra, także burmistrz Bielska, Karl Steffan był ewangelikiem.
Pomysł wystawienia w Bielsku pomnika przywódcy reformacji wyszła od właściciela fabryki włókienniczej w Aleksandrowicach - Heirlicha Wilhelma Förstera. Pomysł przedstawił w 1892 roku czyli 9 lat po tym, jak pomnik Lutra odsłonięty został w Asch (Czechy). Pomysł entuzjastycznie został zaakceptowany przez ówczesnego proboszcza bielska. Konkretne rozmowy na temat powstania pomnika miały miejsce dopiero w 1897 roku. Wtedy to idea właściciela fabryki rozprzestrzeniła się wśród różnych rodzin ewangelickich, gdzie przyjęta została z ogromną aprobatą.
Oficjalny projekt wystawienia monumentu przedstawiony został 10 listopada 1897 roku, na zebraniu zborowników. Chyba nikogo nie zdziwi, że pomysł przyjęty został z ogromnym entuzjazmem. Jednocześnie uznano, że monument doda honoru zborowi i stanie się ozdoba Bielska.
Również sugestia, by nie kopiować istniejących już posągów została przyjęta z aprobatą. Monument miał być złożony z granitowego cokołu i pełnej postaci Reformatora w brązie. Podczas wspomnianego zebrania powołany został Wydział dla Wzniesienia Pomnika Marcina Lutra. Na jego czele stanął Adolf Mänhardt senior, wicekurator zboru.
Rozpoczęła się intensywna praca wydziału mająca na celu zebranie potrzebnych środków. Współpraca nawiązana została z gminami w Warszawie oraz Tomaszowie Mazowieckim, jednak to w Bielsku zebrano główną cześć sumy potrzebną na budowę pomnika. Prasa niemiecka publikowała wykazy darczyńców. W ramach dodatkowej zbiórki sprzedawana była wizytówka z wizerunkiem pomnika i monumentu.
Dwa lata później, kiedy zgromadzona była już większa cześć funduszy wydział rozpisał mały konkurs na model pomnika. Z trzech zgłoszonych projektów - rzeźbiarza E. Hegenbartha, twórcy pomnika w Asch J. Rosnera oraz rzeźbiarza F. Vogla - został wybrany projekt tego ostatniego. Zdecydowano się na powierzenie odlania rzeźby w Wiedniu w fili zakładu metalurgicznego Arthura Kruppa z Bendorf. Granitowy cokół zaś wykonywany był przez bielską firmę kamieniarską.
W czerwcu 1899 roku podjęto decyzję, by w następnym roku zaprosić do Bielska, austriacki Główny Związek Ewangelickiego Stowarzyszenia Gustawa Adolfa, w celu zorganizowana corocznego zgromadzenia.
To Franz Vogel wybrał obecne miejsce ustawienia pomnika, jednocześnie projektując zieleń otaczającą monument. 11 maja 1900 roku granitowy cokół ustawiony został na placu przed kościołem, natomiast wieczorem, 4 września na cokole ustawiona została Rzeźba Marcina Lutra. Autor monumentu przedstawił reformatora w pełnej postaci, ubranego w togę z charakterystycznym gestem wyciągniętych do przodu, trzymających Biblię rąk.
Perfekcyjne przygotowania do wrześniowych uroczystości odsłonięcia pomnika rozpoczęły się już w czerwcu. Początkiem września rozpoczęła się dekoracja placu, a na terenie miasta porozlepianie zostały plakaty informujące o uroczystości. Również niemiecka prasa entuzjastycznie witała gości głosząc z pierwszych stron gazet, ze nadchodzące wydarzenia to nie demonstracja polityczna a święto ewangelickie.
Uroczystości związane z wydarzeniem rozpoczęły się 6 września 1900 od tradycyjnego wieczoru familijnego urządzonego w „strzelnicy”. Prowadzący spotkanie pastor, dr Artur Schmidt wygłosił główną mowę wieczoru dotyczącą roli protestantyzmu w Austrii. Drugiego dnia uroczystości odbyło się nabożeństwo a następnie zebranie Związku Głównego Stowarzyszenia Fundacji Gustawa Adolfa. Wieczorem, tego samego dnia w teatrze bielskim odebrane zostało słynne widowisko ludowe Hansa Herriga pt.: Luter.
8 września, w sobotę odbyły się główne uroczystości związane z odsłonięciem pomnika słynnego reformatora. O 8.30 z wierzy kościelnej zabrzmiała melodia grana przed miejską kapelę, chwile po tym ruszył ceremonialny pochód, którzy przechodził, przez przygotowaną wcześniej bramę ceremonialną. Pastor Schmidt wygłosił główne przemówienie, przedstawiając w nim historię pomnika. W końcowej części uroczystości głos zabrał jeszcze prezes Wydziału dla Wzniesienia Pomnika, który poprosił o przyjęcie przez zbór pomnika i „ sprawowanie nad nim nadzoru po wsze czasy”. Po wszystkich przemówieniach pod pomnikiem złożone zostały wieńce, a uczestnicy uroczystości rozeszli się na nabożeństwa.
Zaraz po II wojnie światowej, nieliczne pomniki Lutra w Polsce np. w Brzegu, w Gdańsku) zostały usunięte. Wyjątkiem był pomnik w Bielsku-Białej, który został ostrzelany przez radzieckich żołnierzy, jednak nie trwałe zniszczony.
Pomnik Reformatora - Marcina Lutra, był pierwszym pomnikiem jaki powstał w Bielsku. Na trwałe wpisał się w jego krajobraz, po dziś dzień jest symbolem nadal żywej idei ewangelicznej oraz owocnego udziału ewangelików kontynuujących dzieło Lutra w życiu społeczno- kulturalnym.
Tekst został przygotowany na podstawie: J. Polak - "Z badań nad dziejami Bielska-Białej od XIII do XX wieku"
Zdjęcia
